FALSAFAH ADAT ISTIADAT DALAM NASKHAH TUHFAT AL-NAFIS

Adat merupakan peraturan yang sudah diamalkan turun-temurun dalam sesuatu masyarakat sehingga menjadi hukum yang harus dipatuhi. Perkataan adat berasal daripada bahasa Arab bermaksud kebiasaan. Kedatangan Islam ke Alam Melayu membawa konsep ini dengan makna yang lebih luas dan mendalam sehingga merangkumi keseluruhan cara hidup yang kini ditakrif sebagai kebudayaan, undang-undang, sistem masyarakat, upacara, dan segala kebiasaan yang sering dilakukan, seperti cara makan atau cara duduk.

Selain itu juga adat istiadat merupakan bahagian adat yang mengatur segala macam upacara dan kegiatan suci yang perlu menerima penghormatan awam. Adat istiadat berlaku kerana diamalkan dan dijaga sebaiknya. Jika ditinggalkan, adat istiadat akan pupus. Namun adat istiadat juga tertakluk pada prinsip perubahan melalui muafakat dan perundingan ataupun kesan pengaruh dari luar. Ini banyak kelihatan dalam peringkat upacara edaran hidup manusia. Pengarang Tuhfat al-Nafis, iaitu Raja Ali Haji turut menyelitkan akan kemunculan adat-adat Melayu pada ketika itu. Beliau menyatakan bahawa, Sultan Muhammad Syah merupakan raja Melayu yang pertama memperkenalkan adat-adat dalam masyarakat Melayu.

“Syahadan baginda Sultan Muhammad Syah inilah Raja Melayu mula-mula meletakkan adat-adat Melayu seperti kekuningan yang tertentu kepada raja jua, melainkan kekuningan itu jika diambilkan baju dan kain dan destar maka tiga perkara itu boleh. Dan demikian lagi larangan membuat rumah beperangin dan tiang beralas tidak terletak ke tanah dan rumah berpebalaian dan berpelantaran. Dan perahu larangan juga seperti perahu bertingkap dan berpengadapan. Dan berlarang juga bergelang kaki emas keroncong kepala perak sekalipun tiada dapat orang keluaran memakainya, jika kaya sekalipun melainkan dengan anugerah raja jua maka boleh. Dan lainnya daripada adat yang tentu kepada raja-raja dan kepada anak-anak raja jua. Dan jika mengadap raja di balairung, jika Raja Muda duduklah di seri balai, demikian lagi Bendahara dan Temenggung dan Indera Bungsu dan segala menteri-menteri daripada raja-raja di seri balailah kedudukannya. Dan lagi beberapa adat istiadat yang tersebut pada siarah yang panjang-panjang.”                                                                                                                                                        

                                                                                (Tuhfat al-Nafis, 1982: 5)

Petikan di atas menunjukkan kepada pembaca akan punca bagaimana tercetusnya adat istiadat dalam golongan diraja seperti penggunaan warna kuning yang dikhususkan untuk golongan diraja dan penggunaan balairung dan seri balai ketika mengadap sultan dan raja muda. Apa yang hendak disampaikan oleh pengarang adalah supaya pembaca melihat dan mengetahui akan adat istiadat dan seterusnya memberi gambaran bahawa terdapat keistimewaan tersendiri bagi golongan atasan atau raja pada ketika itu.