BUSTAN AL-KATIBIN

Bustanu al-Katibin li’s-Sibyan al-Muta’allimin (Kitab Perkebunan Jurutulis bagi Kanak-kanak yang Hendak Belajar) merupakan tulisan yang paling awal tentang bahasa Melayu yang disusun oleh orang Melayu, iaitu Raja Ali Haji dai Pulau Penyengat di Kepulauan Riau. Karya ini selesai dikarang pada tahun Hijarah 1267 (bersamaan dengan tahun Masishi 1850). Sebuah lagi karya Raja Ali Haji tentang bahasa Melayu ialah Kitab Pengetahuan Bahasa: Kamus Loghat Melayu Johor, Pahang, Riau dan Lingga yang tertulis pada tahun Hijrah 1275 (tahun Masihi 1858) tetapi dicetak kira-kira 69 tahun kemudian, iaitu pada tahun Hijrah 1345 atau tahun Masihi 1927.

         Sesungguhnya karya-karya tentang bahasa Melayu oleh Raja Ali Haji ini merupakan warisan yang amat berharga yang menjadi penyambung kepada tradisi pengajian bahasa dalam Islam yang bermula sejak zaman awal Islam lagi. Dalam Islam, pengajian bahasa khususnya bahasa Arab dan bahasa penganut Islam yang lain, merupakan ilmu alat untuk mencapai makrifat, iaitu mengenali Allah dan seluruh kewujudan, memperteguh keimanan dan ketakwaan, dan menyemai adab kesopanan yang mulia, yang mengandungi antara lain ilmu-ilmu:

                       1)      Nahu (sintaksis)

                       2)      Saraf (morfologi)

                       3)      Qawa’id (tatabahasa)

                       4)      Mantiq (logik)

                       5)      Balaghah (retorik)

                       6)      Istidlal (pendalilan)

                       7)      Kalam (penghujahan)

         Raja Ali Haji dalam 2 buah buku beliau telah meletakkan tradisi pengajian bahasa Melayu berdasarkan maksud dan matlamat pengajian bahasa yang digariskan oleh pengajian Islam tersebut. Di sinilah letaknya keistimewaan tokoh Raja Ali Haji dalam tradisi persuratan Melayu, yang bukan sahaja merupakan bahasa Melayu, tetapi juga telah meletakkan asas pengajian bahasa Melayu pada tempat yang sebenar, iaitu sebagai ilmu alat untuk memperoleh ilmu yang benar yang akan membawa kepada keyakinan dan ketakwaan.

Sumber: Hashim bin Musa (pengkaji) & ed,Hassan Ahmad (2005) : Bustan al-Katibin. Kuala Lumpu: Yayasan Karyawan.

CERITERA WANITA DALAM SULALAT-US-SALATIN

Sejak awal 1990-an lagi, telah muncul kajian-kajian yang membicarakan tentang “citra” wanita dalam penulisan Melayu tradisional dan moden. Kajian-kajian ini bertujuan untuk meninjau secara lebih dekat “rupa” wanita seperti yang terdapat dalam karya-karya tersebut, peranan pengarang, masyarakat dan cara berfikir sezaman. Selain mencari kebenaran, sebahagian daripada kajian-kajian ini kelihat seperti didorong oleh hasrat menulis semula sejarah atau membela wanita akibat dirangsang semangar “kebebasan wanita” ala Barat.

            Watak utama dan terpenting dalam Syair Siti Zubaidah Perang Cina misalnya, ialah Siti Zubaidah, seorang perempuan. Demikianlah juga pelaku utama dalam hikayat-hikayat Panji Melayu seperti Hikayat Panji Semirang, Hikayat Panji Kuda Semirang dan Hikayat Mesa Gimang juga adalah perempuan iaitu Galuh Candra Kirana.

Watak-watak Perempuan di dalam Sulalat-us-Salatin

1)                  Wan Empuk, Wan Malini dan Wan Sendari

a.                   Wan Empuk dan Wan Malini merupakan orang pertama yang menyaksikan kemunculan tiga putera ajaib di Bukit Si Guntang. Merekalah yang melayan dan memelihara tiga remaja itu sehingga di ambil oleh Raja Palembang, Demar Lebar Daun.

b.                  Wan Sendari, anak Demang Lebar Daun dilihat sebagai mempunyai ketahanan yang luar biasa sehingga berupaya menghadapi “daulat” Seri Teri Buana yang telah memudaratkan tiga puluh sembilan perempuan tempatan yang dikahwini tanpa syarat sebelumnya.

Daripada watak di atas, peranan wanita boleh ditafsirkan dengan pelbagai cara. Pertama, walaupun berketurunan agung, raja-raja berasal dari luar sering bersama-sama mereka unsure buruk yang sukar diatasi oleh masyarakat. Kedua, kekuatan usur kebaikan yang ada pada puteri raja Peribumi iaitu Wan Sendari. Ketiga, kesentoasaan hanya terhasil apabila gejala buruk bawaan lelaki luar yang berpengaruh dapat ditunjukkan oleh gejala baik yang wujud dalam diri wanita.

2)                  Puteri Gunung Ledang (PGL)

a)                  Satu kisah yang lain, tetapi lebih aneh dan penuh kiasan, dalam hubungan kaum perempuan dengan kuasa, pemerintahan dan negara adalah kisah yang berkaitan dengan PGL. Ia bermula dengan keghairahan Raja Melaka untuk mengatasi “segala raja-raja dalam dunia ini” dengan mengahwini puteri ajaib yang kononnya bersemayam di puncak Gunung Ledang. PGL mengenakan syarat tetapi akhirnya Sultan Melaka mengalah kerana walaupun semua syarat lain dapat ditunaikannya, tetapi “kerana tiada sampai hati”, syarat menyediakan semangkuk darah anakandanya tidak dapat dipenuhi.

           Di sini soal perempuan adalah perkara penting dalam pemikiran kalangan lelaki yang berada si atas takhta Kerajaan Melayu Melaka dan menjadi antara unsur utama yang mencorakkan perkembangan politik di negeri Melayu. Sulalat-us-Salatin adalah hasil karya orang lelaki dan secara umumnya tentang dunia lelaki. Namun, dunia lelaki akan tempang dan tidak mungkin sempurna tanpa perempuan. Yang melahirkan lelaki, mengasuh lelaki sewaktu bayi dan melengkapkan lelaki adalah perempuan. Oleh itu, mahu tidak mahu ceritera wanita tetap ada walaupun dalam hikayat yang dihasilkan lelaki.

Sumber: Abdul Rahman Haji Ismal et.al (ed). Sulalat-us-Salatin (Sejarah Melayu):Cerakinan           Sejarah, Budaya dan Bahasa (2008). Pulau Pinang: Univesiti Sains Malaysia.